Haksızlık, gelmeye görsün insanoğlunun başına, coşar deli yürek eşkiyalığı ilan eder. Dedem derdi ki: Bu Balkanlar’da insan, ya sevda ya haksızlık ya da zulüm gelirse çıkar dağlara. Dağları dolanır.Geceleri dalar zifir karanlıklara,ilikler üşür zemheri ayında. Yeter ki haksızlığa uğramasın bu yürek, işte o zaman eşkiyalık yaraşır bu dünyaya…
Hasan’ın, Yunanistan’ın Selanik ili Kayılar kasabası Debre köyünde doğduğu söylenir. (Tahmini olarak 1870-1925 yılları arasında) Kayılar,Drama, Serez,Kavala-Sarışaban yörelerinde yaşamıştır.Uzun askerlik zamanında komutanı tarafından haksızlığa uğrar, dayak yer ; bu zulme dayanamaz çeker silahını vurur komutanı, kaçar askerden.Gelir memleketi Debre’ye …
Müfreze arkasında... Duramaz memlekette ...Bilir ki yakalanırsa sonu darağacı...
Pişman olsa da neye yarar, olan olmuştur bir kere. Alır martinini eline, çıkar Balkanlar’a. Ant içer: Zulme uğrayana, yoksula, garibana yardım edecek, zenginden alıp fakire verecek. Namı yürür “Bizim Hasancık” diye.
Nasıl biridir diye sorarsanız? Samsunlu araştırmacı Baki Sarısakal’a göre: Orta boydan biraz kısa,kemikli ve değirmi bir yüz,şeftali kırmızı yanaklar,Orta Asya tipi çekik gözler, parlayan kapkara göz bebekleri, dikbaşının tepe kısmı ustura tıraşlı, bıyıklar pala. Üzerinde bürümcü gömlek, köşeleri işlemeli kuşak,potur pantolon, ayağında mest pabuçlar, elinde yanke tüfeği. Hakiki adı Peady-Martini-Henry olan ,bizim kısaca “Martini” dediğimiz tüfek...
Ve Hasan Eşkıya olur .Yanında bir tek Kara Kedi dediği arkadaşı vardır. Debreli Hasan eşkıya olur; ama bildiğimiz eşkiyalardan değil. Halkın parasını çalanlardan hiç değil. Debreli Hasan, o dönem milleti soyan, haksız yere milletin parasını alan,sırtından geçinen zenginleri soyar. Paraları halka dağıtır. Topladığı paralarla Drama Köprüsü’nü yaptırdığı söylenir. Söylence böyle olmasına rağmen, Drama‘da böyle bir köprünün olmadığı görülmüştür. Drama Köprüsü’nün,Drama köyleri Nusretli ve Kozlu köy arasında bulunan bir su kemeri olduğu son yapılan araştırmalardan anlaşılmaktadır.
Gücü yetmeyip de evlenemeyen sevdalıların kavuşmasını sağlar. Evlenmek için İskeçe pazarına danasını satmaya götüren gence, yardım ederek danasını sattırmaz. Ve onu evlendirir.Rum zenginlerinden Yargo Çorbacı’yı soyar. Yargo,”Bıktım şu dağdaki Hasan eşkiyasından bir türlü İzmir’e mallarımı götüremiyorum,”diye söylenir. Etraftaki esnafın, “Be… Yargo, Balkanlarda Debreli’den kaçarken, İzmir dağlarında Çakırcalı Mehmet Efe’ye rastlarsın,” diye söyledikleri bilindiğinden. Debreli Hasan’ın Çakırcalı ile aynı zaman diliminde yaşadığı tespit edilmiştir.
Bacısı Esma, Kayılar kasabası Erdumuş köyünde oturmaktadır. Arada onu dolaşmaya gittiği bir gün müfreze, Debre’de köye tuzak kurar. Yareni, arkadaşı, kızanı, Kara Kedi yakalanır. Drama Mahpusanesi’ne gönderilir. Depreli’nin sevdalandığı vardır, Drama Kozlu köyünde. Anlatılanlara bakılırsa Debreli, bu köyde bir kızla nişanlıymış. Lakin daha sonra dağa çıkınca, “Ben bu kızla evlenirsem ona kötülük yaparlar,” diye düşünüp evlenmekten vazgeçmiş. Genç kız, uzun bir müddet onu beklemiş. Hatta şöyle bir türküyle haber verir , sevdiği Hasan’ına:
Kozlu köy gülleri ,de bre Hasan ilk yazın açaçak,
İzin ver bana sevdiğim vaktim(iz) geçeçek.
Debreli, en sonunda kızcağıza “Artık beni bekleme, başkasına varıp evlen,” diye haber göndermiş.
Düğününe de gizlice gelip yedi tane bilezik (veya beşibirlik) takmış. Anlayacağınız, böyle de
sevdasını yüreğine bastırıp ayrılabilecek kadar da delikanlıymış.Balkan Günlüğü araştırmacının
dediğine göre, Bafralı Hüseyin Erdoğan’dan dinlediği , Debreli Hasan türküsüne ek olarak
bazı yörelerde söylenmektedir:
Kozlu köy deresinde bre Hasan (üç) silah patladı.
(Te be) koşun bakın Debreli Hasan kimi hakladı.
At martiniyi bre Hasan dağlar dinlesin.
Kozlu köy deresinde bre Hasan Kara Kedi dinlesin.
Makedon dağlarının Debreli'si sonunda padişah affına uğrar. Veya söylentiye göre mübadelede, güvenlik güçlerinin elinden kaçmayı başarır ve Türkiye'ye göç eder.
Debreli Hasan hakkında anlatılanların ortak özelliği, hiç kimsenin tam olarak nereli olduğu , ne zaman ve nerede öldüğü, mezarının nerede olduğu bilinmemesidir.Samsun Bafra ilçesinde Nebyandağı’na yerleştiği, araştırmacı Rahmi Özen tarafından rivayet edilir. Ama ne olursa olsun ,Yunan çetelerinin baskısına karşı Türk köylerini savunmuş ve kahramanlaşmıştır. “Dramalı Hasan”türküsü onun adına yakılmış, söylenmiştir.
Kısaca Rumeli Türklerinin gönlüne yerleşmiştir, efsanesiyle Debreli Hasan türküsü.Kaynak olarak Reşit Salim ve Osman H. Arda tarafından bulunan hatta ilk söylencesi de Rumca olduğu bildirilmektedir. Drama’dan getirilen bu güzel türkünün dilden dile, nesilden nesile aktarılarak gelmesinde büyük rol oynadı. “ Debreli Hasan” olarak mı, yoksa “de bre Hasan” olarak mı söylenmesi gerektiği hakkında hemfikir olunamamaktadır.
“Drama Köprüsü” ya da “Debreli Hasan “türküsü, TRT radyosu sanatçılarından kimi mahalli sanatçı ve gruplara kadar çok sayıda müzisyenin ilgisini çekti yıllar boyunca ve birçok kereler, birçok farklı yorumla kayıt altına alındı.
“ Debreli Hasan” türküsünün bir güzel tarafı da mahpushanede ki dostlarına umut veren yanıdır. Yaşama, doğru bakmanın, dostluğun, arkadaşlığın ve umudun türküsü de diyebiliriz buna.
Her fırsatta bu türküyü söyleyin olur mu? Dağ başlarında, yaylalarda, gençlik masasında,akşam ateşinin karşısında... Her yerde...Hem de yumruğunuzu sıkarak…
30/01/2017
ARAŞTIRAN-DERLEYEN
Ferhat GÜNDOĞDU
DEBRELİ HASAN TÜRKÜSÜ'NÜN SÖZLERİ
Drama köprüsü Hasan dardır geçilmez
Soğuktur suları Hasan bir tas içilmez
Anadan geçilir bre Hasan yardan geçilmez.
At martinini Debreli(de bre) Hasan dağlar inlesin
Drama mahpusunda Hasan Karakedi dinlesin
Mezar taşlarını Hasan koyun mu sandın
Adam öldürmeyi Hasan oyun mu sandın
Drama mahpusunu bre Hasan evin mi sandın.
At martinini Debreli (de bre)Hasan dağlar inlesin
Drama mahpusunda Hasan dostlar dinlesin
Drama köprüsü Hasan dardır daracık
Çok istemem Yanko Çorbacı bin beş yüz liracık
At martinini Debreli (de bre)Hasan dağlar inlesin
Drama mahpusunda Hasan Karakedi dinlesin
Drama köprüsünü Hasan gece mi geçtin
Ecel şerbetini Hasan ölmeden mi içtin
Anadan babadan bre Hasan nasıl vazgeçtin.
At martinini Debreli (de bre)Hasan dağlar inlesin
Drama mahpusunda Hasan dostlar dinlesin.